تشخیص و درمان اختلالات یادگیری

برای تشخیص اختلالات یادگیری دقت به مراحل طبیعی رشد کودکان پیش از ورود به دبستان بسیار با اهمیت است. یافتن زودهنگام تفاوت بین کودک با سایرین، می‌تواند نشانه‌ای از ناتوانایی‌های یادگیری باشد و اصلاح مشکلاتی که سریع‌تر تشخیص داده شوند راحت‌تر خواهد بود.
ممکن است تا زمانی که کودک به سنین بالاتر می‌رسد، تاخیر در مراحل رشد به عنوان علامت اختلال یادگیری در نظر گرفته نشود. اما اگر شما وقتی فرزندتان کوچک است متوجه این علائم باشید، می‌توانید مداخله را زودتر آغاز کنید. شما بهتر از همه فرزندتان را می‌شناسید، پس بدانید اگر احتمال می‌دهید مشکلی وجود دارد از انجام ارزیابی ضرر نخواهید کرد. همچنین می‌توانید از پزشک اطفال درخواست کنید نمودار رشد کودک را در اختیار شما قرار دهد تا بتوانید مسیر رشد او را از نظر طبیعی بودن بررسی کنید.

مشکل در خواندن، نوشتن و ریاضیات
اختلالات یادگیری معمولا بر اساس مهارت‌های مرتبط با تحصیل طبقه‌بندی می‌شوند. اختلالات یادگیری در مورد کودکی که به مدرسه می‌رود معمولا حول خواندن، نوشتن یا ریاضیات دور می‌زند.

اختلال یادگیری در خواندن (نارساخوانی) (dyslexia)
اختلال یادگیری خوانشی دو نوع متفاوت دارد. اختلال بنیادی در خواندن، زمانی است که فرد برای درک ارتباط موجود بین اصوات، حروف و کلمات با مشکل روبرو است و اختلال در درک مطلب، زمانی رخ می‌دهد که فرد برای درک مطلب حین خواندن کلمات، عبارات و پاراگراف‌ها با مشکل روبرو باشد.

علائم اختلال خواندن شامل مشکل داشتن با:
شناسایی حروف و کلمات
فهمیدن کلمات و معنی
سرعت خواندن و روان بودن
و مهارت‌های کلی با واژگان است.

اختلال یادگیری در ریاضیات (dyscalculia)
اختلال یادگیری ریاضی بسته به توانایی‌ و ضعف‌ کودک در سایر زمینه‌ها به صورت‌های بسیار مختلفی بروز پیدا می‌کند. توانایی ریاضی کودک با توجه به سایر اختلال‌ها و اِشکالات تحت تاثیر قرار می‌گیرد. مشکل در زبان‌آموزی، اختلالات دیداری یا مشکل در ترتیب‌گذاری، حافظه یا سازماندهی همگی به صورت‌های متفاوتی بر اختلال ریاضی فرد اثر می‌گذارند.
کودکی که دچار اختلال اساسی ریاضیات است ممکن است با به خاطرسپردن و سازماندهی اعداد، علامت‌های ریاضی و قوانین اعداد (مانند:۱۰=۵+۵ یا ۲۵=۵ ×۵) مشکل داشته باشد. این کودکان ممکن است با قوانین شمارش اعداد (مانند شمارش دوتایی …۲،۴،۶یا پنج‌تایی …۵،۱۰،۱۵) یا خواندن ساعت راحت نباشند.

اختلالات یادگیری در نوشتن (dysgraphia)
اختلال نوشتن می‌تواند شامل عمل فیزیکی نوشتن یا عمل ذهنیِ درک و آمیختن اطلاعات با یکدیگر باشد. اختلال اساسی نوشتاری مربوط به اِشکال در شکل دادن فیزیکی به کلمات و حروف روی کاغذ است. در اختلال بیانی نوشتاری فرد در سازماندهی به افکار برای انتقال دادن به روی کاغذ دچار اِشکال است.

نشانه‌های ناتوانی در نوشتن حول عمل نوشتن دور می‌زند. این نشانه‌ها شامل مشکلاتی با:
مرتب بودن و ثبات نوشتاری
کپی بدون اشکال حروف و کلمات
ثبات در املای یک کلمه
سازماندهی و پیوستگی نگارش
انواع دیگر اختلال و ناتوانی یادگیری

خواندن، نوشتن و ریاضیات تنها مهارت‌هایی نیستند که تحت تاثیر اختلال یاگیری قرار می‌گیرند. انواع دیگر اختلال یادگیری می‌تواند شامل مشکلات حرکتی (در حرکت یا هماهنگی)، فهم زبان شفاهی، تمیز دادن اصوات از هم، و تفسیر اطلاعات دیداری باشد.

ناتوانی یادگیری در مهارت‌های حرکتی (dyspraxia)
مشکلات حرکتی مربوط به اختلالاتی در حرکت و هماهنگی هستند، چه این اختلالات در مهارت‌های حرکتی ظریف (بریدن، نوشتن) باشد چه در مهارت‌های حرکتی درشت (دویدن، پریدن). گاهی از ناتوانی حرکتی به عنوان یک اختلال «برون‌داد» یاد می‌شود؛ برون‌داد به اطلاعات خروجی از مغز اشاره دارد که مغز فرد برای دویدن، پریدن، نوشتن یا بُریدن به اندام‌های مربوط می‌فرستد تا این اعمال انجام شوند.
وجود مشکل در مهارت‌های فیزیکی‌‌ای که به هماهنگی دست با چشم نیاز دارند، مانند به دست گرفتن مداد و بستن دکمه‌های پیراهن از جمله علائم نشان دهنده‌ی ناتوانی حرکتی در کودکان است

ناتوانی دریادگیری زبان (aphasia/dysphasia)
توانایی درک یا تولید زبان شفاهی در این اختلال تحت تاثیر قرار می‌گیرد. زبان نیز یک برون‌داد است زیرا به سازماندهی افکار در مغز و انتخاب کلمه‌ی درست، برای بیان شفاهی چیزی یا برقراری ارتباط با کسی، نیاز دارد.
علائم مشکلات یادگیری زبان شامل اختلالاتی در مهارت زبان گفتاری، مانند توانایی تعریف مجدد یک داستان و روانی کلام، همچنین توانایی درک معنای کلمات، جایگاه دستوری کلمه، دستورالعمل‌ها و غیره است.
اهمیت چشم و گوش در مشکلات پردازش شنیداری یا دیداری
چشم‌ها و گوش‌ها ابزار ابتدایی انتقال اطلاعات به مغز هستند، این فرآیند را گاهی «درون‌داد» می‌نامند. اگر هر یک از این دو درست کار نکنند، می‌توانند روی یادگیری اثر منفی بگذارند.
اختلال پردازش شنیداری: متخصصان قدرت شنوایی خوب را در زبان تخصصی مهارت‌های «پردازش شنیداری» یا «زبان دریافتی» می‌نامند. درست شنیدن اثر مهمی روی توانایی خواندن، نوشتن و هجی کردن دارد. عدم توانایی در تشخیص تفاوت‌های ظریف بین صداها یا شنیدن صداها با سرعتی کندتر یا تندتر، بیان کلمات و درک مفاهیم پایه‌ای خواندن و نوشتن را دشوار می‌کند.

اختلال پردازش دیداری:
متخصصین از کاری که چشم انجام می‌دهد به عنوان «پردازش دیداری» یاد می‌کنند. اختلال در ادراک دیداری شامل عدم تشخیص تفاوت‌های ظریف در اشکال، معکوس کردن حروف یا اعداد (آیینه نویسی)، جاانداختن کلمات، جاانداختن خطوط، ادراک غلط عمق یا فاصله، و وجود اختلال در هماهنگی بین دست‌ با چشم‌ها‌ست. ادراک بینایی می‌تواند بر مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف، خواندن و درک متن، و ریاضیات اثر بگذارد.
خلاصه‌ای از انواع متداول ناتوانایی‌های یادگیری اختلال یادگیری در خواندن (دیسلکسیا)مشکل در خواندناشکال در خواندن، نوشتن، هجی کردن (املاء)، حرف زدناختلال یادگیری در ریاضیات (دیسکلکولیا)مشکل در ریاضیاتاشکال در حل کردن مسائل ریاضی، خواندن ساعت، استفاده از پولاختلال یادگیری در نوشتن (دیسگرافیا)مشکل در نوشتندست‌خط بد، اشکال در املاء، سازماندهی به نظراتناتوانی یادگیری در مهارت‌های حرکتی (دیسپرکسیا)اختلال در یکپارچه کردن حواس، مشکل در مهارت‌های حرکتی ظریفاشکال در هماهنگی دست و چشم، تعادل، چالاکی در انجام کار با دستناتوانی یادگیری زبان (دیسفازیا/آفازیا)مشکل با زباناشکال در درک زبان شفاهی، ضعف در درک متن هنگام روخوانیاختلال پردازش شنواییاشکال در شنیدن تفاوت بین اصواتاشکال در خواندن، درک متن و زباناختلال پردازش بیناییاشکال در درک معنایی اطلاعات دیداریاشکال در خواندن، ریاضیات، کار با نقشه، جداول، نمادها و عکس‌ها

سایر اختلالاتی که بر یادگیری اثرگذارند
مشکل در مدرسه همیشه به دلیل اختلالات یادگیری به وجود نمی‌آید. گاهی اضطراب، افسردگی، اتفاقات استرس‌زا، ترومای عاطفی و شرایط دیگری وجود دارند که روی تمرکز کودک اثر می‌گذارند و یادگیری را بیشتر به یک چالش تبدیل می‌کنند. به علاوه، اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی (ADHD) و اُتیسم گاهی به همراه اختلالات یادگیری وجود دارند یا اینکه با آن‌ها اشتباه گرفته می‌شوند.

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
در حالی که جز اختلالات یادگیری محسوب نمی‌شود، به طور قطع یادگیری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کودکانی که به نقصِ توجه و بیش‌فعالی دچارند در آرام گرفتن روی صندلی، حفظ تمرکز، دنبال کردن دستورالعمل‌ها، مرتب و سازماندهی‌شده عمل کردن و انجام دادن تکالیف مدرسه مشکل دارند.
اتیسم و آسپرگر هر دو جزو اختلالات فراگیر رشدی هستند. کودکان مبتلا به این دو بیماری در رسیدن به سطح مطلوبی از مهارت‌های تحصیلی با مشکل مواجه‌اند. کودکان مبتلا به اختلالات طیف اتیسم ممکن است در برقراری ارتباط، درک زبان بدن، یادگیری مهارت‌های پایه، پیدا کردن دوست و برقراری تماس چشمی مشکل داشته باشند.
امید‌هایی در مورد اختلالات یادگیری: مغز می‌تواند تغییر کند
درک عملکرد مغز چگونه به ما در مواجهه با اختلال یادگیری کمک می‌کند
مغز را مانند خطوط ارتباطی تلفن در نظر بگیرید، وجود اختلال در سیم‌کشی ارتباطات معمول را دچار مشکل کرده و انتقال اطلاعات را به کاری سخت تبدیل می‌کند. اگر خطوط تلفن در بخش خاصی از شهر دچار اشکال شده باشد، مخابرات می‌تواند مشکل را با سیم‌کشی مجدد حل کند.
مشابه با مثال بالا، تحت شرایط مناسب یادگیری، مغز قادر خواهد بود با شکل‌دهی مجدد ارتباطات سلول‌های مغزی خود را از نو سازمان بدهد. این ارتباطات تازه مهارت‌هایی مانند خواندن و نوشتن را ساده می‌کنند؛ مهارت‌هایی که با ارتباطات مغزی سابق برای فرد دشوار بودند.
پیشرفت علمی بزرگی در شناسایی نحوه‌ی عملکرد مغز پدید آمده است. «انعطاف‌پذیری مغزی» یکی از یافته‌های مهم علمی است که امید‌های تازه‌ای را درباره‌ی اختلالات و ناتوانایی‌های یادگیری به وجود آورده است. انعطاف‌پذیری مغز به توانایی طبیعی و مادام‌العمر مغز برای
تغییر اشاره دارد. مغز می‌تواند در طول حیات فرد و در پاسخ به تجربیات و یادگیری‌ها، سلول‌ها و ارتباطات عصبی جدید بسازد.
این یافته‌ی علمی به خلق درمان‌های پیشگامانه‌ای برای اختلالات یادگیری منجر شده که از توانایی مغز برای تغییر بهره برده‌اند. برنامه‌های خلاقانه آموزشی برای شناسایی و تقویت حوزه‌های ضعیف شناختی از تمرین‌های استراتژیک استفاده می‌کنند. برای مثال در مورد کودکانی که در تمیز و تشخیص صداهای یک کلمه مشکل دارند، برنامه‌های کامپیوتری‌ای وجود دارند که سرعت بیان کلمه را پایین می‌آورند تا کودک متوجه‌ لغت بشود و به تدریج سرعت درک لغات او بهبود پیدا کند.
انعطاف‌پذیری مغز برای تمام دانش‌آموزان دچار اختلال یادگیری امید‌هایی را فراهم آورده است. تحقیقات بعدی می‌تواند به یافتن درمان‌های تازه‌ای منتهی شود که به جای تکیه‌ی صرف به استراتژی‌های جبرانی برای خنثی کردن این ضعف‌ها، راهی برای درمان دلیل اصلی اختلالات یادگیری پیدا کنند.


اختلال یادگیری

 
تشخیص و بررسی اختلالات و ناتوانایی‌های یادگیری
با توجه به آنچه تا کنون یاد گرفته‌اید می‌دانید که تشخیص این اختلالات همیشه هم ساده نیست. با حدس و گمان فکر نکنید که می‌دانید مشکل فرزندتان چیست، حتی اگر علائم واضح به نظر می‌رسد. مهم است که برای معاینه و سنجش فرزندتان توسط فردی حرفه‌ای و دارای صلاحیت اقدام کنید.

اگر فکر می‌کنید مشکلی وجود دارد به حس خود اعتماد کنید. اگر می‌بینید معلم یا دکتر نگرانی شما را کم‌اهمیت می‌داند نظر متخصص دیگری را جویا شوید. اگر می‌بینید فرزندتان در مدرسه و برای یادگیری در تقلاست به هیچ کس اجازه ندهید به شما بگوید: «بنشین و ببین چه می‌شود» یا «نگران نباش». مشکل فرزند شما چه به دلیل اختلال یادگیری یا دلیلی دیگر نیازمند مداخله است. بدانید که اگر مشکل را جدی بگیرید و پیگیری کنید مرتکب خطا نخواهید شد.
به یاد داشته باشید پیدا کردن متخصصی که بتواند به شما کمک کند زمان و تلاش لازم خواهد داشت. گاهی حتی متخصصین هم اختلالات یادگیری را با ADHD و یا مشکلات رفتاری دیگر اشتباه می‌گیرند. بنابراین ممکن است لازم باشد با بیشتر از یک متخصص ملاقات کنید.
در این میان سعی کنید شکیبایی خود را حفظ کنید و به یاد داشته باشید که همیشه جواب واضحی دریافت نخواهید کرد. بیش از حد خود را درگیر این نکنید که دکترها نام خاصی برای اختلال فرزندتان به شما بدهند. این بخش را به متخصصین واگذار کنید. به جای آن روی کارهایی تمرکز کنید که می‌توانید برای حمایت از فرزندتان انجام دهید تا پاسخگوی علائم خاص او باشد.


اختلال یادگیری

 
فرایند تشخیص و تست اختلالات یادگیری
تشخیص اختلال یادگیری یک فرایند چندمرحله‌ای است که شامل ارزیابی، گرفتن تاریخچه‌ و مشاهده‌ توسط یک متخصص تعلیم‌دیده می‌شود. پیدا کردن یک متخصص قابل اطمینان در این مرحله اهمیت دارد، ابتدا از مدرسه‌ی فرزندتان آغاز کنید و اگر آنها کسی را سراغ نداشتند از دکتر خانوادگی‌تان یا از دوستان و آشنایانی که با موفقیت توانسته‌اند با اختلال یادگیری روبرو شوند سراغ متخصص مطمئنی را بگیرید.
افراد متخصص که در حوزه تشخیص اختلال یادگیری فعالیت می‌کنند عبارتند از:

فوق تخصص روانپزشکی کودکان
متخصص کاردرمانی 
متخصص گفتاردرمانی
گاهی چند متخصص به شکل تیمی سعی می‌کنند به تشخیص درست، دست پیدا کنند. آنها ممکن است از معلم کودک اطلاعات بگیرند. بعد از تشخیص، متخصصان می‌توانند کودک را برای دریافت آموزش‌های ویژه یا گفتاردرمانی در قالب سیستم مدرسه فعلی ارجاع دهند.
اگر مدارس معمولی نتوانند نیازهای کودک را پاسخ دهند یک مدرسه‌ی خصوصی که در زمینه اختلالات یادگیری تخصص دارد می‌تواند جایگزین مناسبی باشد. برای کسب اطلاعات درباره‌ی این مدارس به اداره‌ی آموزش و پرورش شهر خود مراجعه کنید.
اصطلاحات اختصاصی عملکرد مغز
یکپارچه‌سازی از نظر متخصصان اختلال یادگیری دارای اهمیت است. یکپارچه‌سازی یعنی درک اطلاعاتی که به مغز رسیده است که شامل سه مرحله می‌شود:
ترتیب‌گذاری: یعنی قرار دادن اطلاعات در کنار هم با ترتیبی درست
انتزاع: یعنی درک اطلاعات دریافتی
سازماندهی: یعنی توانایی مغز در استفاده از اطلاعات برای شکل دادن به افکاری تکمیل‌شده
هر سه‌ی این مراحل مهم هستند و فرزند شما ممکن است در هر یک از آنها ضعفی داشته باشد که منجر به اختلال یادگیری در او شده است. برای مثال در ریاضیات، ترتیب‌گذاری (توانایی به ترتیب قرار دادن موارد) برای یادگیری شمارش اعداد و ضرب همین‌طور برای یادگیری الفبا یا ماه‌های سال اهمیت دارد. انتزاع و سازماندهی نیز مشابه ترتیب‌گذاری در تعداد بسیاری از مهارت‌ها و توانایی‌های آموزشی نقش دارند. اگر یکی از فعالیت‌های مغزی به درستی صورت نگیرد مانعی بر سر راه یادگیری خواهد بود
دریافت کمک برای کودکان دچار اختلال یادگیری
وقتی صحبت بر سر اختلالات یادگیری باشد همیشه آسان نیست که بدانید چه کاری انجام دهید و از کجا کمک مناسب را دریافت کنید. مراجعه به متخصصی که بتواند با دقت مشکل را تشخیص دهد کار واقعا مهمی است. از طرفی شما باید با مدرسه برای فراهم کردن اصلاحات و امکانات ویژه‌ی تحصیلی برای فرزندتان همکاری کنید. اما از نقش خودتان برای کمک به فرزندتان غافل نشوید. شما بهتر از هر کسی او را می‌شناسید، پس برای بررسی انتخاب‌هایی که دارید، کسب اطلاع درباره‌ی درمان‌ها و خدمات جدید و همراهی در آموزش فرزندتان پیش‌قدم باشید.
اطلاعات دقیق راجع به اختلال یادگیری فرزندتان کسب کنید
درباره‌ی نوع اختلالی که فرزندتان با آن مواجه است مطالعه کنید و بیشتر بدانید. بدانید اختلال خاص او چگونه بر یادگیری اثر می‌گذارد و چه مهارت‌های شناختیِ مغز در آن دخیل‌اند. اگر زمینه‌ی مشکل یادگیری او را بدانید می‌توانید تکنیک‌های یادگیری را راحت‌تر محک بزنید.
درباره‌ی درمان‌ها، خدمات و تئوری‌های جدید تحقیق کنید
در کنار کسب اطلاع راجع به نوع اختلالی که فرزندتان با آن مواجه است، درباره‌ی مفیدترین درمان‌های موجود اطلاع کسب کنید. این کار کمک می‌کند تا بتوانید در مدرسه حامی فرزندتان و دنبال‌کننده‌ی درمان او در خانه باشید.
درمان‌ها و خدمات را در خانه هم ادامه دهید
حتی اگر مدرسه امکانات لازم برای درمان اختلال یادگیری فرزند شما را به طور مطلوب فراهم نمی‌کند، شما می‌توانید این امکانات را خودتان در خانه یا با کمک یک کاردرمانگر یا مربی متخصص در زمینه کودکان دچار اختلال یادگیری برای او فراهم کنید.
توانایی‌های فرزندتان را تقویت کنید
حتی با اینکه کودکان دچار اختلال یادگیری در حیطه‌ای از یادگیری دچار اشکال هستند، ممکن است در حیطه‌ای دیگر عالی باشند. به علائق و اشتیاق‌های فرزندتان توجه کنید. اگر به آنها برای رشد در زمینه‌های مورد علاقه‌ و توانایی‌شان کمک کنید، احتمالا این کار باعث خواهد شد که در زمینه‌های مشکل‌دار هم رشد کنند.
چطور می‌توانید مهارت‌های اجتماعی و احساسی‌ او را تقویت کنید
اختلال یادگیری ممکن است کودک را به شدت دچار پریشانی کند. تصور کنید در مهارتی که سایر دوستان‌تان به راحتی آن را انجام می‌دهند مشکل دارید، از اینکه در کلاس جلوی بقیه شرمنده شوید نگرانید، یا برای بیان خودتان باید تقلا کنید. برای کودکان خیلی باهوشی که اختلال یادگیری هم دارند، اتفاقی که نامعمول هم نیست، چنین شرایطی به شکلی مضاعف پریشان‌کننده است.
کودکان دچار اختلال یادگیری ممکن است در بیان احساسات، آرام کردن خودشان و درک نشانه‌های غیرکلامی دیگران با مشکل روبرو باشند. این مسئله منجر به مشکلات در کلاس درس و با همکلاسان می‌شود. خبر خوب این است که به عنوان پدر و مادر، می‌توانید تاثیر زیادی در این موارد داشته باشید. در مورد تمام کودکان برخورداری از مهارت‌های اجتماعی و احساسی با ثبات‌ترین شاخص موفقیت به حساب می‌آید و این درباره ی کودکان دچار اختلال یادگیری نیز مصداق دارد. برای پیش‌بینی موفقیت و شادکامی فرد در طول زندگی‌ آنچه از همه‌ی موارد و از مهارت‌های تحصیلی اهمیت بیشتری دارد، مهارت‌های احساسی و اجتماعی کودک است.
اختلالات یادگیری «می‌تواند» در کنار مشکلاتی که در روند تحصیلات کودک ایجاد می‌کند باعث کاهش عزت‌نفس، انزوا و مشکلات رفتاری در او شود؛ اما «بایدی» در این میان وجود ندارد. شما می‌توانید با اختلال یادگیری و مشکلاتی که به همراه می‌آورد با ایجاد یک سیستم حمایتی قوی برای کودک مبارزه کنید. این کودکان برای اینکه قادر به بیان احساسات و افکارشان شوند، با پریشانی‌ها به خوبی کنار بیایند و از پس چالش‌های روبرویشان برآیند به کمک شما احتیاج دارند. اگر روی رشد همه جانبه‌ی فرزندتان، و نه تنها موفقیت‌های تحصیلی او، تمرکز کنید به او کمک کرده‌اید عادت‌های مناسب احساسی و اجتماعی‌ای را کسب کند که مسیر موفقیت او را در زندگی هموار می‌کنند.

کاردرمانی تاک 

کاردرمانگر شهرزاد سلطان زاده