توانبخشی چیست؟

توانبخشی به پروسه های تشخیصی و درمانی گفته می شود که با هدف توسعه ی حداکثری عملکردهای فیزیکی ، اجتماعی و شغلی فرد آسیب دیده یا ناتوان انجام می شود. هدف توانبخشی کسب استقلال فرد در حیطه ی فعالیت های روزمره زندگی ، مدرسه ، کار و زندگی اجتماعی است . این خدمات برای بسیاری از افراد آسیب دیده قابل استفاده است.
حیطه توانبخشی کودکان:
توانبخشی کودکان شامل بهبود تحرک ، جلوگیری از دفورمیتی (بدشکلی در اندام ها) و آموزش دادن به خانواده در مورد مشکلات کودک است. همچنین این خدمات شامل کمک کردن به کودک برای یادگیری مهارت هایی که در زندگی ، مدرسه و بازی با دوستانش نیاز دارد ، نیز می شود . در نهایت ، توانبخشی به معنی کاهش مشکلات ناشی از ضایعات عصبی – عضلانی کودک است.

اهداف توانبخشی چیست؟

۱-بهبود تحرک

* به کودک یاد دهید که از توانمندی باقی مانده اش استفاده کند
* تحرک عملکردی را به کودک یاد دهید
* کسب قدرت عضلانی

۲-جلوگیری از دفورمیتی

* کاهش اسپاستی سیتی
*  بهبود راستای مفصل

۳-آموزش به والدین

* ایجاد انتظارات معقول
*انجام تمرینات در منزل

۴-آموزش مهارت های روزمره

* مشارکت داشتن کودک در فعالیت های روزمره ی زندگی

۵-یکپارچگی با مدرسه

* ایجاد حمایت اجتماعی

تمرینات درمانی به کودک یاد می دهد که چگونه بنشید ، بایستد ، راه برود و از اندام فوقانی اش برای فعالیت استفاده کند. او همچنین یاد میگیرد که چگونه از توانمندی باقی مانده اش برای جبران کردن حرکاتی که نمی تواند انجام دهد، استفاده کند. کاهش اسپاستی سیتی ، بدست آوردن قدرت عضلانی و بهبود راستای مفصل دفورمیتی اهداف دیگر توانبخشی می باشد.
آموزش به مراقبین شامل سوق دادن آنها به سمت داشتن انتظارات معقول از فرزندانشان و دنبال کردن تمرینات فرزندشان در خانه می باشد . والدین باید کودکانشان را تشویق کنند که از مهارت هایی که در طی توانبخشی یاد گرفته اند برای مشارکت در فعالیت های روزمره استفاده کنند. حمایت اجتماعی بخش دیگری از توانبخشی است.
هیچ شیوه ای برای کاستن از ضایعه ی عصبی وجود ندارد. برای والدین توضیح دهید که وقت و انرژی ارزشمندشان را برای درمان های جایگزین از بین نبرند. هدف این است که کودک بیشترین ظرفیت فیزیکی ، ذهنی و روانی را برای داشتن یک زندگی تا حد امکان طبیعی بدست بیاورد. روی توانایی ها و علائق کودک تمرکز کنید. سعی کنید با کارکردن روی عملکرد های کودک ، آنها را توانمند سازید . کودک می تواند به راحتی در فعالیت هایی که به آنها علاقه دارد پیشرفت کند. این امر او را قادر می سازد به راحتی در فعالیت هایی که به آنها علاقه دارد پیشرفت کند. این امر او را قادر می سازد که دوره ی کودکی شاد و شغلی مناسب در آینده داشته باشد.
توانبخشی فلج مغزی شامل کاردرمانی ، فیزیوتراپی ، ابزارهای کمکی ، تکنولوژی تطابقی ، ورزش و تفریح است . هدف اصلی توانبخشی فراهم کردن محیطی برای کودک و کمک به او برای اینکه در بزرگسالی فردی سازنده و مستقل برای جامعه شود ، می باشد.
پروسه های درمانی متنوعی وجود دارد که بعضی از آنها چندان به شرایط دنیای واقعی مربوط نیستند. مهارت هایی که کودک در طی درمان کسب می کند باید در جامعه قابل استفاده باشند. در تمام طول دوره ی درمان هرگز تحصیل کودک را از یاد نبرید . همواره هدف باید فرستادن کودک به مدرسه جهت تحصیل و آمادگی او برای پیوستن به جامعه باشد.

نکاتی در مورد برنامه ی درمانی کوکان:
کودک خدمات کاردمانی را از همان سنین کم دریافت می کند. کودکان نوپا باید از وسایل کمکی برای تحرک استفاده کنند. بریس ممکن است زمانی که کودک شروع به راه رفتن کرد ، نیاز باشد. ورزش و تفریح برای کودک در سن مدرسه ضروری است . فعالیت بازی از آغاز نوزادی تا نوجوانی اهمیت فراوانی دارد.
بر اساس نتایج عملکردی که از کودک انتظار دارید اهداف کوتاه مدت و بلند مدت را تنظیم کنید بازه ی زمانی که انتظار دارید کودک این اهداف را کسب کند، تعیین کنید. در صورتی که کودک نتوانست اهداف مورد نظر را در بازه ی زمانی تعیین شده برست آورد، برنامه ی درمانی را در مورد بازبینی قرار دهید.

مثال: ایستادن مستقل
۱-تعیین مدت زمان لازم برای رسیدن به این هدف ، به عنوان مثال ۱۲ هفته
۲-برنامه ریزی برای رسیدن به این هدف ، مثلا استفاده از استندر ، تمریناتی که تعادل تنه را بهبود دهند.
۳-ارزیابی در پایان دوره
۴-بازبینی و تجدید نظر در برنامه یا اهداف در صورتی که موفقیت حاصل نشده باشد.

فاکتورهای تاثیرگذار در نتایج توانبخشی:

فااکتورهای زیر را در برنامه ی توانبخشی بررسی کنید.

● تیم درمانی
متخصصین در فرآیند تشخیص و مراقبت های پیشگرانه شرکت دارند. جراح ارتوپد سعی می کند که کانترکچرهای استاتیک و داینامیک را برای بهبود تحرک به حداقل برساند.
پزشک اطفال همه ی گزینه های پزشکی ، جراحی و توانبخشی کودک را ارزیابی می کند و به کودک و خانواد او در تعیین اهداف عملکردی موجود کمک می کند. اعضای تیم درمان در کنار هم تلاش می کنند که فرد فلج مغزی جایگاه خود را در اجتماع پیدا کند. ارتباط سازنده بین پزشکان و درمانگران برای به حداکثر رساندن منافع کودک ضروری است . همه ی کسانی که در ارتباط با کودک هستند باید درکی اساسی از تشخیص ها ، انتظارات خانواده ، درجه اختلال عملکردی کودک ، اهداف عملکردی و برنامه توانبخشی داشته باشد.
● مشکلات پزشکی کودک
پزشکان و درمانگران تیم درمانی باید خود را برای مشکلات حاد و مزمنی که در طول دوره ی توانبخشی کودک است بوجود آید، آماده کنند. کودکان فلج مغزی بیش از همسالان سالمشان مستعد مشکلات تنفسی ، تشنج ، دیسفاژی ، افسردگی ، رفلاکس معده و مشکلات خواب هستند. افراد با درگیری در تمام بدن و بعضی دای پلژیک ها دچار درگیری شدید ، نقائض بینایی و شنوایی ، عقب ماندگی ذهنی ، نقائض حسی کورتیکال و نقائض ارتباطی دارند که از دستیابی آنها به حداکثر توانمندیشان جلوگیری می کند.

● شخصیت کودک
انگیزه ی کودک برای حرکت ، خلق و خو ، رفتار ، تمایل به ریسک کردن، مشخصه های مهمی برای اثر بخشی و نتیجه دادن توانبخشی هستند . این کاراکترهای شخصیتی کودک مستقل از ضایعه یا ناتوانی اوست.

● خانواده
بعضی خانواده ها برای فرزندشان فرصت ها و تمرینات فراوانی را فراهم می کند و محیط او را غنی می سازند و توانایی او را برای کسب مهارت های جدید افزایش می دهند.
آگاهی از منابع خانواده ، کیفیت محیط خانه ، حمایت خانواده و والدین/ مراقبین ، راهنمایی مناسب برای پایه ریزی اهداف بلند مدت برنامه ی مراقبتی کودکان ناتوان است.

سید روح اله افتخاری 

کارشناس ارشد کاردرمانی

مرکز توانبخشی تاک