مشکلات شایع در کودکان فلج مغزی

در این مقاله تلاش می گردد به مشکلاتی که جدای از مسایل رایج در فلج مغزی می باشند اشاره گردد و از آنجا که هر کدام از این موارد دارای ابعاد مختلفی است که صحبت راجع به آن ها  نیازمند فرصت بیشتری است، مروری کوتاه بر ان ها خواهیم داشت. 

تعداد این مشکلات و شدتشان با افزایش شدت درگیری مغز بیشتر می شوند. نابینایی کورتیکال، نقص حسی، ناشنوایی، عقب ماندگی ذهنی و صرع بدلیل آسیب های نورولوژیکال، جزء اختلالات اولیه به شمار می روند.

مشکلات ذهنی:
شناخت، به جنبه های خاصی از عملکرد در سطوح بالای کورتیکال نظیر معنا بخشیدن، توجه، حافظه، حل مسئله و زبان اشاره دارد. اختلال در شناخت به عقب ماندگی ذهنی و مشکلات یادگیری منجر می شود. عقب ماندگی ذهنی متوسط، شدید و عمیق ۳۰ تا ۶۵% افراد فلج مغزی را درگیر می کند. این مشکل در کوادروپلژی اسپاستیک شایعتر است. مشکلات شنوایی و بینایی پزشک را از ارزیابی دقیق مشکلات ذهنی باز می دارد. کودکان با مشکل ذهنی نیاز به آموزش ها و تحریکات حسی خاصی برای داشتن عملکرد ذهنی مطلوب دارند.

تشنج های صرعی:
۳۰ تا ۵۰% مراجعین از تشنج رنج می برند. این مشکل در گروه هایی که تمام بدنشان درگیر است، همی پلژی، مراجعینی که عقب ماندگی ذهنی دارند و آن دسته که پس از زایمان دچار فلج مغزی شده اند، شایعتر است. تشنج هایی که بیشتر در برابر دارودرمانی مقاوم هستند معمولا در نوع همی پلژی اتفاق می افتند. فرکانس رخ دادن تشنج در دوره پیش از مدرسه افزایش می یابد. الکتروآنسفالوگرافی برای تشخیص تشنج لازم است. اما در صورت مشاهده حرکات و یا رفتارهای غیر طبیعی لازم است با پزشک مشورت گردد.

مشکلات بینایی:
حدود ۴۰% از مراجعین برخی ناهنجاری ها در کنترل بینایی یا اوکولوموتور را نشان می دهند. اگر تخریبی در کورتکس بینایی باشد، کودک از نظر عملکردی نابینا است چون نمی تواند ایمپالس های رسیده از شبکیه را تفسیر کند. در موارد شدید، عصب بینایی هم ممکن است آسیب دیده باشد. فقدان هماهنگی در عضلاتی که حرکات چشم را کنترل می کنند، بسیار شایع است. کودک نمی تواند نگاه خود را روی یک شیء خاص ثابت نگه دارد. در نیمی از موارد، دید دو چشمی توسعه نیافته است. نزدیک بینی نیز یک مشکل همراه است. نقائص بینایی باید غربالگری شوند چرا که برخی از آنها قابل پیشگیری اند و با مشکلات حرکتی نیز در ارتباط هستند. یکی از معلولیت های ثانویه به نقائص حرکتی، ضعف عضلات خارجی چشم است که منجر به استرابیسموس (انحراف چشم) می گردد.

اختلالات شنوایی:
از دست دادن شنوایی در ۱۰% کودکان دیده می شود. کودکان نارس بیشتر در معرض از دست دادن شنوایی قرار دارند. معمولا به دلیل سایر معلولیت ها، این مورد سریعا تشخیص داده نمی شوند و مورد غفلت قرار می گیرند. همه کودکان را باید مورد ارزیابی قرار داد تا بدینوسیله، از بروز بسیاری از مشکلات ناشی از ناشنوایی در آینده جلوگیری شود.

مشکلات ارتباط کلامی و دیزآرتری:
دیزآرتری به مشکلات گفتار گفته می شود که در آن کودک در تولید صدا و بیان کلمات مشکل دارد. دیزآرتری در ۴۰% مراجعین اتفاق می افتد. دشواری های تنفسی مربوط به درگیری عضلات تنفسی، دشواری های آواسازی مربوط به درگیری حنجره و مشکلات تولید گفتار مربوط به اختلال عملکرد دهانی-حرکتی از جمله دلایل این اختلال هستند. اسپاستی سیتی و اتتوز عضلات زبان، دهان و حنجره نیز باعث دیزآرتری می شوند. بسیار مهم است که به منظور پیشگیری از ناتوانی های بیشتر، در اسرع وقت برای هر کودک یک ابزار ارتباطی جایگزین شود. در این موارد حتما میبایست با گفتاردرمانگر مشورت گردد.

اختلالات دهانی-حرکتی:
کودک در مکیدن، جویدن و بلعیدن مشکل دارد. آبریزش، دیزآرتری و ناتونی در خوردن، به اختلال رشد و تاخیر رشدی، تغذیه و بهداشت پایین و اختلال در اجتماعی شدن منجر می شود.

مشکلات گوارشی و تغذیه:
در رشد و تکامل کودک کمبود کلی وجود دارد. کودکان با دیس کینزی یا کوادروپلژی اسپاستیک در رشد مشکل دارند. این موارد با مصرف ناکافی مواد غذایی ریفلاکس و آسپیراسیون ثانویه به ریفلاکس و فلج کاذب عضلات بولبار در ارتباط می باشند. مشکلات بلع (دیسفاژی)، رفلکس شدید، اسپاستی سیتی یا نداشتن کنترل حرکات ظریف، تغذیه را مختل می کند. ریفلاکس معده و اختلال بلع باعث پنومونی ناشی از آسپیراسیون می شود. بسیاری از کودکان مبتلا به فلج مغزی سوخت و ساز پایه ای بالایی دارند. این متابولیسم بالا به همراه مشکلات تغذیه باعث سوء تغذیه شدید می شوند. سوءتغذیه ممکن است به حدی باشد که بررشد مغزی و میلینه شدن در ۳ سال اول زندگی تاثیر بگذارد که در نهایت سیستم ایمنی بدن سرکوب می شود و افزایش خطر ابتلا به عفونت وجود دارد.

مشکلات تنفسی:
آسپیراسیون حتی با مقادیر کم در کودکانی که مشکلات بلع دارند، منجر به پنومونی می شود. کودکان نارس، دیسفاژی برونکو پولموناری دارند. این امر منجر به عفونت های مکرر دستگاه تنفسی فوقانی می شود. اسپاستی سیتی عضلات تنفسی نیز به مشکلات ریوی کمک می کند.

اختلال عملکرد روده و مثانه:
عدم هماهنگی اسفنگترهای روده و مثانه منجر به یبوست و یا بی اختیاری می شود. شب ادراری، تکرر ادرار، بی اختیاری و عفونت مجاری ادراری از جمله مشکلات شایع هستند. شناخت پایین، تحرک کم، ارتباط ضعیف و اختلالات عصبی از جمله دلایل این مشکلات هستند. ارزیابی اوروداینامیک، هایپر رفلکسی مثانه، دترسور دیس انرژی اسفنگتر، مثانه هایپرتونیک با تخلیه ناقص و شل شدن دوره ای اسفنگتر دیستال را نشان می دهد. یبوست شایع است و اغلب نادیده گرفته می شود. این امر، باعث ناراحتی کودک و افزایش اسپاسم شده و در نتیجه منجر به کم اشتهایی می شود. موارد ذکر شده، نتیجه بسیاری از عوامل از جمله رژیم غذایی نامناسب و تحرک کم است. ایجاد یک برنامه منظم از تمرینات روده ای و تشویق کودک به حفظ وضعیت ایستاده به کاهش یبوست کمک می کند.

مشکلات روانی-اجتماعی:
تشخیص فلج مغزی برای خانواده و کودک زمانی که بزرگتر می شود، شدیدا استرس زا است. این امر موجب دامنه مختلفی از واکنش ها از انکار تا عصبانیت، گناه و افسردگی می شود. اگر خانواده روابط قوی تر، امنیت مالی و حمایت اعضای اجتماع را داشته باشند، مقابله با بار عاطفی ناتوانی بسیار آسانتر می شود. کودک و خانواده نیاز به راه هایی دارند که با هم ارتباط برقرار کنند. یک رابطه سالم بین مادر و کودک پایه خوشبختی در آینده را برای کودک فراهم می سازد. پیشگیری یا درمان مناسب مشکلات همراه، کیفیت زندگی کودک و خانواده را بهبود می بخشد. معلولیت های حرکتی می توانند با محرومیت هایی همراه شوند. کودکانی که نمی توانند حرکت کنند از تعامل با همسالان و تحریکات ناشی از بازی محروم می شوند. در نتیجه مشکلات روانی-اجتماعی در آنها بروز می کنند.

سید روح اله افتخاری

کارشناس ارشد کاردرمانی 

مرکز توانبخشی تاک