توکسوپلاسموز
در بين اغلب مردم جهان، آلودگي به عامل توکسوپلاسموز ديده ميشود ولي خوشبختانه در اکثر موارد، اين آلودگي باعث ايجاد بيماري باليني نميشود. عامل اين بيماري يک انگل تک ياخته بهنام توکسوپلاسماگوندي است.
در بين اغلب مردم جهان، آلودگي به عامل توکسوپلاسموز ديده ميشود ولي خوشبختانه در اکثر موارد، اين آلودگي باعث ايجاد بيماري باليني نميشود. عامل اين بيماري يک انگل تک ياخته بهنام توکسوپلاسماگوندي است. تنها افراد خاصي در صورت آلودگي به اين انگل، در معرض بيماري شديد و حتي خطرناک قرار ميگيرند که عبارتند از:
مبتلايان به توکسوپلاسموز مادرزادي
نوزاد و رویان (جنين)
مبتلايان به نقص ايمني
توکسوپلاسموز مادرزادي در نتيجه آلودگي مادر طي دوران حاملگي ايجاد ميشود. متأسفانه در اغلب موارد به دليل بدون علامت بودن مادر، اين مشکل تشخيص داده نميشود. در صورتيکه مادر قبل از بارداري به بيماري مبتلا شده باشد خطر انتقال به رویان (جنين) وجود نداشته و يا بسيار ناچيز است.
توکسوپلاسموز اغلب در بين مبتلايان به نقص ايمني، مبتلايان به بدخيميهاي خوني، گيرندگان پيوند مغز استخوان يا عضو و مبتلايان به ايدز ديده ميشود.
در اغلب افراد سالم عفونت اوليه يا مزمن به توکسوپلاسماگوندي بدون علامت است و تنها تعداد کمي پس از عفونت حاد دچار علائم و عوارضي همچون درگيري چشمي، غدد لنفاوي و حتي در موارد کمتري درگيري قلبي يا عضلاني ميشوند. آلودگي نوزادان در طي سه ماهه اول و دوم بارداري منجر به علائم بيشتر و شديدتري پس از تولد ميگردد. در حاليکه اغلب نوزادان آلودهشده در سه ماهه سوم، هنگام تولد بدون علامت هستند ولي در صورت درمان نشدن در طي سالهاي بعدي درگيري چشمي يا اختلالهاي تکاملي را نشان خواهند داد. پرخطرترين زمان آلودگي براي ايجاد عفونت علامتدار در رویان (جنين) هفتههاي ۱۰ الي ۲۴ بارداري است.
آلودگي مادران در طي سه ماهه اول بارداري منجر به توکسوپلاسموز مادرزادي در ۲۵-۱۰% نوزادان آنها ميشود. در سه ماهه دوم اين مقدار به ۶۰-۳۰% ميرسد. درمان بهموقع مادر ممکن است ميزان آلودگي رویان (جنين) را به ميزان قابل توجهي کاهش دهد. تظاهرات باليني توکسوپلاسموز مادرزادي متفاوت است. ممکن است هيچگونه عارضهاي بهجاي نگذارد و يا عوارض خود را در طي زمانهاي متفاوتي پس از تولد نشان دهد.
اغلب يافتهها و علائم، غير اختصاصي هستند و ممکن است کاملاً شبيه علائم ساير عفونتهاي مادرزادي مثلCMV، هرپس و سرخجه باشند. نشانههاي بيماري عبارتند از: درگيري عمقي چشم (کوريورتينيت)، انحراف چشم، نابينائي، صرع، عقب ماندگي جسمي و ذهني، کم خوني، يرقان، تظاهرات پوستي، التهاب مغز (آنسفاليت)، کوچکي مغز و جمجمه، رسوب کلسيم در مغز و ساير درگيريهاي مغز و اعصاب ، بيماريهاي ريوي، اسهال و غيره ....
پس از تولد نوزاد مشکوک به توکسوپلاسموز مادرزادي، معاينه بايد بسيار بهدقت صورت پذيرد. نوزادان نارس در سه ماهه اول تولد، درگيري سيتم عصبي و چشمي را نشان ميدهند درحاليکه نوزادان رسيده در ۲ ماه دوم زندگي داراي تظاهرات خفيفتري از قبيل بزرگي طحال و کبد هستند ولي ممکن است صدمات مغزي و چشمي مدتها و حتي سالها بعد خود را نشان دهند. تقريباً اغلب نوزادان بدون علامت هم در طي سالهاي بعد عوارض بيماري را نشان خواهند داد. بهنظر ميرسد که درمان نوزاد مبتلا به توکسوپلاسموز مادرزادي حتي در موارد بدون علامت بتواند تا حد زيادي عوارض را کاهش دهد. ابتلاء مادر به ويروس ايدز (HIV) باعث فعال شدن مجدد توکسوپلاسموز شده و خطر انتقال به رویان (جنين) را افزايش ميدهد. بهنظر ميرسد ابتلاء به توکسوپلاسموز ميزان انتقال HIV به رویان (جنين) را افزايش ميدهد. نوزادان مبتلا به HIV به اشکال شديدتر توکسوپلاسموز مادرزادي مبتلا ميشوند. همچنين ابتلا به توکسوپلاسموز در طي بارداري با مواردي از قبيل سقط خودبخودي رویان (جنين)، تولد نوزاد مرده و زايمان زودرس همراه است.
افتراق توکسوپلاسموز از ساير بيماريهاي عفوني مادرزادي بسيار مهم است. تشخيص بيماري ميتواند به روشهاي زير صورت گيرد:
يافتن انگل در بافتها يا مايعات بدن، جفت و يا بافتهاي رویان (جنين)، بهوسيله روشهاي آزمايشگاهي
از طريق بدست آوردن DNA تک ياخته از بافتها: با استفاده از روش PCR
بررسي سرولوژيک از نظر وجود آنتيباديهاي ضد تکياخته به راههاي مختلف
روشهاي راديولوژيک
درمان
درمان زنان باردار مبتلا باعث ريشهکني کامل بيماري از مادر نميشود ولي ميتواند از ميزان انتقال به رویان (جنين) بکاهد که در ماههاي مختلف بارداري بر اساس اثبات گرفتاري رویان (جنين) در مورد نوع، تصميمگيري ميشود.
در صورت تولد نوزاد مبتلا ممکن است درمان وي تا دورههاي طولاني حتي بيش از يک سال بهطول انجامد و در اين مدت نوزاد بايد دقيقاً تحت کنترل قرار گيرد.
پيشگيري:
شناخت بيماري و پيشگيري از ابتلا به آن از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. مهمترين توصيههاي بهداشتي بهمنظور پيشگيري از ابتلاء، عبارتند از:
مصرف نكردن گوشت خام يا نيمپز
مصرف سبزيجات پس از شستشو و ضد عفوني کامل
مصرف نكردن سالاد و سبزيجات و غذاهاي گوشتي در رستورانها و مکانهاي عمومي در طي بارداري
بررسي سرولوژيک زنان قبل از بارداري بهمنظور تعيين وضعيت از نظر دارا بودن سابقه تماس با توکسوپلاسما
نگهداري نكردن از حيوانات زنده در منزل خصوصاً در هنگام بارداري.
مشارکت نداشتن در جابهجايي فضولات حيوانات و پاکسازي محل زندگي آنان خصوصاً در دوران بارداري
نکته:
زنان مبتلا به توکسوپلاسموز به مدت ۶ الي ۸ هفته نبايد باردار شوند و پس از آن نيز مراجعه به پزشک معالج براي کنترل وضعيت مادر و اطمينان از طي شدن دوره پرخطر بيماري ضروري است.