بیماری لیپوفوشینوز سروئید نورونی (Neuronal ceroid lipofuscinosis) ، کلینیک کاردرمانی سعادت آباد

لیپوفوشینوز سروئید نورونی (Neuronal ceroid lipofuscinosis) یک نام عمومی برای گروهی از بیماریهای نورودژنراتیو ارثی (حداقل هشت بیماری) است.

ویژگی همه این بیماری ها تجمع لیپوپیگمنت (Lipofuscin) در بافتهای بدن است. این اختلال از شایعترین نقائص متابولیک عصبی است اما تشخیص آن ممکن است مشکل باشد.

در این بیماری از نظر بالینی، تغییرات رفتاری، هماهنگی کم حرکات، تکلم ضعیف، از دست دادن تدریجی مهارتهای اکتسابی، صرع میوکلونیک، علائم اکستراپیرامیدال، کوری پیشرونده (در اثر آسیب شبکیه یا آتروفی عصب بینایی)، نیستاگموس و وضعیت دسربره دیده می‌شود. از نظر بیوشیمیایی ذخیره رنگدانه‌های چربی «خود فلوروسانس» (Auto fluroscense) یا سروئید و تجمع پروتئینهای فعال کننده اسفنگولیپیدهای A و B (در نوع شیرخوارگی) یا تجمع زیرواحد C آدنوزین تری فسفات سنتاز میتوکندریایی (در سایر اشکال بیماری) دیده می‌شود. در بررسی لنفوسیتها با میکروسکوپ الکترونی در بیوپسی پوست، الگوی ذخیره‌ای مشخص دیده می‌شود. در نوع نوجوانی یا بیماری باتن ، با میکروسکوپ نوری لنفوسیتهای واکوئله مشاهده می‌گردند. در برخی از انواع بیماری بررسی آنزیمی امکانپذیر می‌باشد.

نوع شیرخوارگی زودرس در زمان تولد و دوره نوزادی طبیعی هستند. معمولاً در زیر ۱ سالگی با علائم عقب ماندگی ذهنی، سر کوچک، آتروفی عصب بینایی، دژنرسانس شبکیه، رنگ قهوه‌ای ماکولا، تشنج، کاهش تونوس عضلانی، عدم تعادل و میوکلونوس تظاهر می‌کند که در کمتر از ۱۰ سالگی منجر به مرگ بیمار می‌شود.

نوع شیرخوارگی دیررس این نوع در کمتر از ۴ سالگی تظاهر می‌کند. تظاهرات آن مانند نوع زود رس است، اما تغییر رنگ قهوه‌ای ماکولا در آن دیده نمی‌شود. کاهش تونوس عضلانی ممکن است رخ دهد. در این نوع هم مرگ در کمتر از ۱۰ سالگی بروز می‌کند.

نوع نوجوانی نوع نوجوانی که به نام بیماری باتن (Batten disease) نیز خوانده می‌شود در کمتر از ۷ سالگی تظاهر می‌کند و علائم آن شامل سایکوز، پارکینسونیسم، اشکال بینایی، عدم کوچکی سر، وجود آب مروارید و بقیه علائم نوع شیرخوارگی، پرمویی، پوست تیره، اشکالات نوار مغز، میوکلونوس احتمالی، اختلال خواب، توهم و اختلالات رفتاری، عدم تعادل و کاهش تونوس عضلانی است. مرگ بیمار در کمتر از ۳۰ سالگی رخ می‌دهد.

نوع بزرگسالی این نوع که بیماری کوفس (Kufs disease) نیز خوانده می‌شود در بزرگسالی با صرع، عدم تعادل، علائم پیرامیدال یا اکستراپیرامیدال تظاهر می‌کند، اما سن بروز بیماری و یافته‌های بالینی آن بسیار متنوع می‌باشد. در نوع شیرخوارگی زودرس نقص در آنزیم پالمیتوئیل پروتئینتیواستراز در نوع شیرخوارگی دیررس نقص در آنزیم تری پپتیدیل پپتیداز یک در نوع نوجوانی نقص در یک پروتئین متصل به غشاء بنام پروتئین CLN3 در نوع بزرگسالی نقص بیوشیمیایی مشخص نشده است.

● توارث ژنتیکی:

اتوزومی مغلوب درمان: در نوع شیرخوارگی زودرس احتمالاً سیستامین مؤثر است. در نوع شیرخوارگی دیررس درمان جایگزینی با آنزیم احتمالاً مؤثر می‌باشد . فاکتور نوروتروفیک ۳ (مجموعه پلی پپتیدهایی که از رشد، افتراق و بقای سلولهای عصبی حمایت می‌کند نظیر فاکتور رشد نورونی) نیز ممکن است مؤثر باشند.

●آزمون تشخیص قبل از تولد:

بررسی جهش در آمنیوسیتهای کشت شده در انواع شیرخوارگی دیررس و نوجوانی، بررسی آنزیم در آمنیوسیتها و نمونه پرز کوریونی در نوع شیرخوارگی زودرس. بیماری CLN6 یک اختلال ارثی است که در درجه اول سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می دهد. معمولا علائم این بیماری در دوران کودکی ظاهر می شود، اما در بعضی موارد آغاز علائم در بزرگسالی است. بیشتر کودکان مبتلا به CLN6 در ابتدا مهارت های قبلی خود را از دست می دهند (developmental regression). همچنین علائمی مانند تشنج های مکرر (صرع-epilepsy)، اختلال در هماهنگی حرکات (آتاکسی-ataxia)، انقباضات و حرکات تکانه ای ماهیچه (میوکلونس-myoclonus)، اختلال گفتار (دیس آرتری-dysarthria) و کم بینایی در افراد مبتلا مشاهده می شود. با گذشت زمان مشکلات حرکتی، تا مرحله ای وخامت می یابند که کودکان مبتلا بدون کمک قادر به راه رفتن، ایستادن و نشستن نخواهند بود. علاوه بر این، عملکرد ذهنی با گذشت زمان کاهش می یابد. بیشتر کودکان مبتلا به بیماری CLN6 تا قبل از دوران بزرگسالی، از بین می روند. در بعضی از افراد مبتلا، علائم بیماری تا بزرگسالی و معمولا ۳۰ سالگی مشخص نمی شود. در این افراد صرع، آتاکسی، دیس آرتری و ناتوانی ذهنی پیش رونده مشاهده می شود، اما معمولا این بیماری باعث کم بینایی در بزرگسالان مبتلا نمی گردد. در اکثر موارد، بزرگسالان مبتلا به بیماری CLN6 بیش از ده سال پس از تشخیص بیماری، از بین می روند. بیماری CLN6 بخشی از یک گروه از بیماری هاست که با نام neuronal ceroid lipofuscinoses و یا NCLs شناخته می شوند و مجموعا عنوان Batten disease، به آن ها اشاره دارد. تمام ایناختلالات، سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می دهند و معمولا باعث وخامت مشکلات بینایی، حرکتی و توانایی فکر کردن می شوند. تشخیص انواع متفاوت NCL بر اساس علت ژنتیکی ایجاد کننده است. هر کدام از انواع این بیماری دارای بخش مشترک CLN به معنای لیپوفوشینوز سروئید نورونی (ceroid lipofuscinosis, neuronal) و شماره ی تعیین کننده گروه (subtype) می باشد.

●شیوع: میزان شیوع بیماری CLN6 نامشخص است و تا کنون بیش از ۱۲۵ مورد در مقالات علمی گزارش شده است. بدون در نظر گرفتن نوع و شماره بیماری، در مجموع در سراسر جهان از هر ۱۰۰.۰۰۰ ، یک نفر به  CLN6 مبتلا می باشد.

●تغییرات ژنتیکی: جهش در ژن CLN6 باعث ایجاد بیماری CLN6 می شود. این ژن دستور ساخت پروتئینی را صادر می کند که نقش آن به خوبی مشخص نیست. این پروتئین درون سلول ها  در ساختارهایی به نام شبکه آندوپلاسمی (endoplasmic reticulum) قرار داشته که این  شبکه در فراوری و انتقال پروتئین نقش دارد. بر اساس تحقیقات پیشنهاد می شود، پروتئین CLN6 در از بین بردن موادی که مورد نیاز نیستند، به سلول کمک می کند. بیشتر جهش های ژن CLN6 باعث ایجاد پروتئین CLN6 غیرطبیعی می شود که این شکل  غیرطبیعی، به سرعت تجزیه می شود (degraded) و در نتیجه میزان پروتئین فعال و کاربردی در سلول ها به شدت کاهش می یابد. اگرچه چگونگی ارتباط بین علائم بیماری CLN6 و از بین رفتن این پروتئین مشخص نمی باشد، اما به نظر می رسد تجزیه سریع این پروتئین، با ایجاد علائم بیماری در کودکی (childhood onset) مرتبط است. در مواردی که  بیماری CLN6 در بزرگسالی مشخص می شود، اغلب جهش های ژن CLN6 منجر به تولید پروتئین CLN6 با عدم کارایی لازم می شود. بر اساس تحقیقات پیشنهاد می شود این جهش ها باعث تولید مقدار کافی پروتئین فعال شده و در نتیجه علائم بیماری در زمان دیرتری بروز می کند. مشابه سایر NCL ، بیماری CLN6 با انباشتگی پروتئین ها و سایر مواد در لیزوزوم ها مشخص می شود. لیزوزوم ها (lysosome)، ساختارهای سلولی هستند که انواع متفاوت مولکول ها را تجزیه و بازیافت می کنند. این انباشتگی در تمام سلول های بدن مشاهده می شود اما  به نظر می رسد سلول های عصبی به طور ویژه ای نسبت به این انباشتگی و اثرات آن حساس می باشند. انباشتگی این مواد می تواند باعث آسیب و مرگ سلول ها شود. همچنین مرگ گسترده سلول های عصبی در مغز و سایر بافت ها منجر به ایجاد علائم بیماری CLN6 می شود.  با این حال چگونگی تاثیر جهش در ژن CLN6 با انباشتگی مواد در لیزوزوم ها در بیماری CLN6 نامشخص است. این انباشتگی مواد در سلول ها، در کودکان مبتلا، بیشتر از  بزرگسالان مشاهده می شود.

●ژن ها: CLN6 الگوی وراثتی: بیماری CLN6 دارای الگوی وراثتی اتوزومال مغلوب است. در این الگوی وراثتی، هر دو نسخه ژن در هر سلول دارای جهش هستند. هر یک از والدین فردی مبتلا به یک بیماری اتوزومال مغلوب، یک نسخه از ژن جهش یافته را دارند، اما معمولا علائم بیماری در آن ها مشاهده نمی شود.

●نام های دیگر بیماری:

ceroid lipofuscinosis neuronal

۶ CLN6-related neuronal ceroid lipofuscinosis 

neuronal ceroid lipofuscinosis 6

لازم به ذکر است خدمات توانبخشی از قبیل کاردرمانی و گفتاردرمانی در این بیماران بسیار ضروری و موثر می باشد و دارای تاثیرات مفید بسیاری است.

مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی تاک با تیمی متشکل از بهترین متخصصین توانبخشی با دارا بودن سالها تجربه در زمینه درمان کودکان آماده است بهترین خدمات توانبخشی در زمینه ارزیابی، مشاوره ، درمان در منزل و هر آنچه نیاز مبتلایان به بیماریهای متابولیک و ژنتیک است به مراجعین ارائه دهد. 
مرکز توانبخشی تاک ، با خدمات کاردرمانی جسمی ، کاردرمانی ذهنی ، گفتاردرمانی ، بازی درمانی ، درمان لکنت ، با بیش از یک دهه کار تیمی علمی و با تکیه بر تجربه عملی توانسته است به یکی از بهترین مراکز کاردرمانی و گفتاردرمانی غرب تهران برای درمان کودکان مبتلا به فلج مغزی ، اوتیسم ، بیماری های متابولیک، اختلالات یادگیری ، سندروم داون ، تاخیر ذهنی حرکتی و اختلالات گفتاری تبدیل شود.