چطور مشکلات گفتار کودک را تشخیص دهیم؟
پسر شما دوساله است و هنوز حرف نمی‌زند. او کلمات کمی را می‌داند، اما به نظر می‌آید در مقایسه با همسالانش عقب‌تر است.
پسر شما دوساله است و هنوز حرف نمی‌زند. او کلمات کمی را می‌داند، اما به نظر می‌آید در مقایسه با همسالانش عقب‌تر است.
به خاطر می‌آورید که خواهرش در سن او می‌توانست جمله بسازد. با این امید که او عقب‌افتادگی خود را جبران می‌کند، جست‌وجوی مشاوره تخصصی را به تعویق می‌اندازید. با خود می‌گویید بعضی بچه‌ها زود راه می‌روند و بعضی‌ها زود حرف می‌زنند، چیزی برای نگرانی وجود ندارد.
این سناریو در بین والدینی که بچه‌هایشان در حرف‌زدن کند هستند، مشترک است. والدین جست‌وجوی کمک را به تأخیر می‌اندازند مگر این‌که در سایر زمینه‌های رشدی نیز «کندی» را مشاهده کنند. برخی والدین ممکن است خود را با این بهانه آرام کنند که «او این عادت را پشت‌سر می‌گذارد» یا «او فقط به فعالیت‌های جسمی بیشتر علاقه دارد».
دانستن این‌که چه چیزی در رشد گفتار و زبان «هنجار» است، می‌تواند کمک کند که شما بفهمید آیا باید نگران باشید یا این‌که فرزند شما مطابق برنامه درست پیش می‌رود.
* برخی از نشانه‌های هشدار دهنده مشکلات احتمالی چیست؟
- اگر نگران رشد گفتار و زبان در کودک خود هستید، چیزهایی وجود دارد که می‌توانید به آن توجه کنید. نوزادی که به صدا پاسخ نمی‌دهد یا تولید آوا ندارد به‌طور خاص اهمیت دارد. بین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی به این نشانه‌ها باید توجه کرد:
- از حرکات سر و دست مانند بای‌بای با دست حدود ۱۲ ماهگی استفاده نمی‌کند.
- ترجیح می‌دهد از حرکات سر و دست به‌جای تولید آوا برای برقراری ارتباط حدود ۱۸ ماهگی استفاده کند.
- در تقلید اصوات حدود ۱۸ ماهگی مشکل دارد.
برای کودک بالای دو سال باید دنبال کمک تخصصی بود اگر:
- فقط می‌تواند گفتار یا اعمال را تقلید کند و به‌طور همزمان کلمات یا عبارت‌هایی تولید نمی‌کند.
- فقط صداهایی یا کلمات خاصی را تکرار می‌کند و از زبان شفاهی برای برقراری ارتباط فقط در حد رفع نیازهای اساسی‌اش استفاده می‌کند.
- از دستورات ساده نمی‌تواند پیروی کند.
- تن صدای غیرمعمولی دارد (مثل صدای گوش‌خراش یا تودماغی).
- فهمیدن کلماتش سخت‌تر از آنچه که از همسالانش انتظار می‌رود، است. والدین و مراقبین دایمی باید حدود نیمی از گفتار کودک خود را در سن دو سالگی و حدود سه‌چهارم از گفتار در سن سه سالگی را بفهمند. حدود ۴ سالگی باید گفتار کودک تقریباً کامل فهمیده شود، حتی توسط افرادی که کودک آنها را نمی‌شناسد.
* چه دلایلی گفتار یا زبان را با تأخیر مواجه می‌کند؟
- دلایل زیادی برای تأخیر در رشد گفتار و زبان وجود دارد. تأخیرهای گفتاری در یک کودک با رشد بهنجار به‌ندرت به دلیل اختلالات دهانی مانند مشکلات زبان یا کام (سقف دهان) است.
تعدادی از کودکان با تأخیرهای گفتاری، مشکلات دهانی- حرکتی دارند، به این معنی که ارتباط کافی در حوزه‌هایی از مغز که مسئول تولید گفتار است وجود ندارد. کودک با مشکلاتی در استفاده از لب‌ها، زبان و فک در تولید اصوات گفتاری مواجه است. گفتار ممکن است تنها مشکل باشد یا همراه با سایر مشکلات دهانی- حرکتی مانند مشکلات تغذیه‌ای باشد. همچنین تأخیر گفتار ممکن است نشانگر یک تأخیر رشد «کلی» (یا عمومی) باشد.
مشکلات شنیداری نیز به‌طور کلی با تأخیر گفتار مرتبط است. به این دلیل هر موقع که نگرانی در مورد گفتار وجود دارد شنوایی کودک باید توسط یک شنوایی‌شناس بررسی شود. اگر کودک مشکل شنوایی دارد، ممکن است مشکل فهمیدن، تقلید کردن و استفاده از زبان نیز داشته باشد.
عفونت گوش، به‌خصوص عفونت‌های مزمن می‌تواند بر توانایی شنیداری اثر بگذارد. اگرچه عفونت‌های ساده گوش که به‌طور مناسب درمان می‌شوند نباید اثری بر روی گفتار داشته باشند. توجه به این نکته مهم است که مطابق توصیه‌های جاری پزشکی در موقعیت‌های خاص و بسته به سن کودک، عفونت‌های گوش می‌تواند مورد درمان فوری قرار نگیرد، زیرا بیشتر آنها بدون درمان برطرف می‌شوند.
* آسیب‌شناسان گفتار- زبان چه کاری انجام می‌دهند؟
- اگر خود شما یا دکتر فرزندتان، مشکوک شدید که کودک مشکل دارد، ارزیابی اولیه توسط یک متخصص (که آسیب‌شناس گفتار- زبان نامیده می‌شود) ضروری است. البته اگر با وجود همه اینها مشکلی وجود نداشته باشد یک ارزیابی ترس شما را برطرف خواهد کرد. در انجام ارزیابی، آسیب‌شناس گفتار- زبان به مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک در متن رشد کلی وی توجه می‌کند. همراه با مشاهده کودک از آزمون‌ها و مقیاس‌های استاندارد و نیز دانش خود در مورد نقاط عطف رشد گفتار و زبان استفاده می‌کند. همچنین وی ارزیابی می‌کند که:
- چه چیزی را کودک می‌فهمد (زبان پذیرا)
- چه چیزی را می‌تواند بگوید (زبان گویا)
- آیا کودک تلاش می‌کند با سایر شیوه‌ها مثلاً اشاره کردن، تکان دادن سر، حرکات سر و دست و... ارتباط برقرار کند.
- وضعیت دهانی- حرکتی کودک چگونه است (دهان، زبان، کام کودک برای گفتار و نیز خوردن و بلعیدن چگونه با هم کار می‌کنند).
اگر آسیب‌شناس گفتار- زبان دریابد که کودک نیاز به گفتار درمانی دارد، سهیم شدن شما خیلی مهم خواهد بود. می‌توانید جلسات درمانی را مشاهده کنید و یاد بگیرید در آن فرآیند مشارکت کنید. همچنین درمانگر گفتار به شما نشان می‌دهد که چه‌طور باید با کودک در خانه کار کنید تا مهارت‌های گفتاری و زبانی وی را بهبود بخشید. البته، نتیجه ارزیابی توسط آسیب‌شناس گفتار- زبان ممکن است نشان دهد که انتظارات شما خیلی بالا بوده است. منابع تربیتی که مراحل رشد را مشخص می‌کند، ممکن است به شما کمک کند که به کودک خود واقع‌بینانه نگاه کنید.
* والدین چه کاری می‌توانند انجام دهند؟
- در اینجا چند پیشنهاد که می‌توانید در خانه به‌کار ببرید، می‌آوریم:
- زمان زیادی را برای مکالمه با کودک اختصاص دهید، حتی در دوره نوزادی حرف بزنید، آواز بخوانید و تقلید اصوات و اداها را تقویت کنید.
- برای کودک کتاب بخوانید. از نوزادی شروع کنید. یک کتاب را نباید کامل بخوانید، اما دنبال کتاب‌های تصویری نرم یا بزرگ مناسب باشید که کودک را تشویق می‌کند. در حالی که شما تصویر را نام می‌برید به آن نگاه کند. یا کتاب‌های برجسته‌ای که کودک آن را لمس کند. همچنان که کودک بزرگتر می‌شود، اجازه دهید تصاویر قابل شناسایی را نشان دهد و سعی کند آنها را نام ببرد. سپس به شعرهای مهدکودکی بپردازید که جذابیت‌های ریتمیک دارد. بعد به کتاب‌های قابل پیش‌بینی بپردازید که کودک در آن می‌تواند آنچه را رخ می‌دهد، پیش‌بینی کند. حتی کودک ممکن است شروع به حفظ کردن داستان‌های محبوب خود کند.
- از موقعیت‌های روزانه برای تقویت گفتار و زبان کودک استفاده کنید. برای مثال در خواربارفروشی اسم مواد غذایی را بگویید، درباره آنچه برای ناهار یا شام می‌پزید یا وقتی که اتاق را تمیز می‌کنید، توضیح دهید. اشیای دور و بر خانه را به او نشان دهید و موقعی که رانندگی می‌کنید به صداهایی که می‌شنوید، اشاره نمایید. سؤال بپرسید و پاسخ‌های کودک را تشویق کنید (حتی زمانی که فهم آنها سخت است). آسان صحبت کنید اما هیچ‌وقت از زبان بچه‌گانه استفاده نکنید.
در هر سنی از کودک، شناسایی و درمان فوری مشکلات، بهترین رویکرد برای کمک به تأخیر گفتاری و زبانی است. با درمان و زمان کافی و مناسب، کودک بهتر قادر به مکالمه با شما و بقیه دنیا خواهد بود.