درمان اختلال بلع

تغذیه یكی از اساسی ترین نیازهای زیستی انسان بوده است كه طی آن مواد غذایی لازم برای تولید انرژی و رشد بافت های بدن تامین می­گردد. تبدیل غذا به مواد قابل جذب به خون طی فرایند گوارش انجام می­شود كه بلع را می­توان اولین مرحله­ی این فرایند دانست.

گفتار درمانی غرب تهران

به گزارش سلامت نیوز اختلالات بلع دربرگیرنده مشکلات آماده کردن غذا برای مکیدن، جویدن و یا بلع آن می­باشد. برای نمونه کودکی که قادر به انتقال غذا به دهان خود نیست و یا اینکه نمی تواند لب­های خود را هنگام غذا خوردن به طور کامل ببندد و در نتیجه باعث ریزش مواد غذایی از دهانش می­شود دارای مشکل تغذیه می­باشد.

اختلالات بلع که از آن به عنوان دیسفاژی (dysphagia) نام برده می­شود، می­تواند در مراحل مختلف بلع اتفاق بیفتد که این مراحل شامل:

مرحله دهانی (oral stage)

مرحله حلقی (pharyngeal stage)

مرحله مروی (esophageal stage)

می­باشد.

مرحله دهانی : مکیدن، جویدن و انتقال غذا یا مایعات به سمت حلق است.

مرحله حلقی: شامل آغاز بلع، پایین رفتن غذا از گلو، بسته شدن مسیر هوایی برای پیشگیری از وارد شدن مواد غذایی یا مایعات به مسیر هوایی یا آسپیریشن (aspiration) پیشگیری از خفه شدن است.

مرحله مروی: شامل حرکات کرمی شکل در روده و ریخته شدن مواد غذایی از مری به معده است. این مرحله تحت کنترل فرد نیست و به طور غیر ارادی انجام می­شود.

نشانه­ ها و­ علایم اختلالات بلع در کودکان:

کودکان دارای اختلالات بلع و تغذیه دارای طیف گسترده­ای از علایم هستند. تمام علایم و نشانه­ها در تمامی کودکان مشاهده نمی­شود و بسته به نوع مشکل برخی از علایم را نشان می­دهند. این علایم شامل:

·امتناع از خوردن غذا یا مایعات

·مشکل در خوردن مواد غذایی با بافت های مختلف

·طولانی شدن مدت زمان تغذیه

·مشکل در جویدن مواد غذایی

·مشکل در مکیدن شیر مادر یا شیشه شیر

·اق زدن یا سرفه کردن هنگام خوردن غذا

·آبریزش دهانی شدید یا خروج غذا یا مایعات از دهان یا بینی

·کم بودن وزن کودکان نسبت به همسالان

·عدم هماهنگی بین تنفس و خوردن (غذا یا مایعات)

·عفونت­های تنفسی مکرر

در صورت مشاهده علایم فوق، این کودک باید فوری به آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) ارجاع داده شود. کودک باید مورد ارزیابی عملکرد بلع و تغذیه قرار گرفته و در صورت لزوم با توجه به نتایج ارزیابی های انجام شده اقدامات لازم جهت درمان مشکلات بلع و تغذیه وی صورت پذیرد.

برخی از عوامل ایجاد کننده یا تشدید کننده مشکلات بلع در کودکان شامل موارد زیر می­باشد :

- شكاف كام یا لب

- مشکلات مربوط به دندان

- بزرگ بودن زبان

- بزرگ بودن لوزه

- تومور یا وجود توده در گلو

- فلج بودن تارهای صوتی

- تاخیر رشد

شیوع:

در گزارشات آماری مختلف، بسته به بیماریهای پزشكی همراه، ویژگی­ها­ی جمعیت مورد مطالعه و ابزارهای تشخیصی مورد استفاده ، شیوع اختلال بلع متفاوت ذكر شده است. به عنوان مثال می­توان به این موارد اشاره كرد كه اختلال بلع در۲۹-۶۹ درصد بیماران سكته­ای ، ۲۴-۳۴ درصد بیماران دارای ام اس و نزدیك به ۸۱ درصد افراد مبتلا به پارکینسون اتفاق می­افتد. همچنین مشكلات بلع در نوزادان و خردسالان نیز شایع می­باشد به گونه­ای كه ۲۵-۴۰ درصد كودكان نوپا و مدرسه رو به درجات مختلفی به اختلال بلع مبتلا هستند.

نقش آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر)

به دلیل نزدیكی اندام های دخیل در بلع با اندام های گفتاری، لازم است گفتار درمانگر به عنوان سرگروه تیم توانبخشی درمان اختلالات بلع فعالیت كند. نقش اصلی گفتار درمانگر در اختلال بلع مربوط به حیطه­ی ارزیابی و تشخیص میزان ناتوانی­های عصبی حركتی ناحیه دهان و حلق و همچنین درمان در قالب رویكرد­های درمانی حسی حركتی ناحیه دهان و حلق می­باشد. درمانگاه گفتاردرمانی یكی از محل­هایی است كه می­توان در آنجا با آسیب شناس گفتار و زبان در این باره مشورت كرد و از وی كمك خواست. یكی دیگر از مراكز ارایه خدمات گفتاردرمانی بیمارستان­ها می­باشد، جایی كه اصولاً گفتار درمانگر باید در نظامی چند تخصصی همراه با سایر متخصصین به درمان اختلالات بلع بپردازد. از جمله بخش های بیمارستانی كه گفتار درمان در آن حضور داردNICU است كه به ارزیابی و تشخیص و همچنین درمان اختلال بلع در نوزادان می­پردازد. اغلب نوزادان بستری در بخشNICU ، نوزادان نارس هستند، یعنی تولدیافتگان قبل از ۳۷ هفتگی و نوزادان با وزن كمتر از ۲۵۰۰ گرم می­باشند. اغلب با شكایت مادران این نوزادان درباره مكیدن ضعیف آن ها رو برو می­شویم. مكیدن ضعیف این نوزادان منجر به كند شدن هرچه بیشتر وزن­گیری این نوزادان و درنتیجه اختلال رشد آن­ها می­شود. گفتاردرمانگر با انجام تكنیك­های تسهیلی، رفلكس مكیدن نوزادان را تقویت می­كند و همچنین با ارائه تحریكات و ماساژ­هایی تخصصی و حساب شده منجر به افزایش خون­رسانی به آن نواحی از بدن و بهبود عمل بلع در آن­ها می شود كه این خود سبب افزایش وزن­گیری کودک می­شود.

ارزیابی:

ارزیابی شامل تاریخچه گیری و معاینات فیزیكی است. پس از ثبت مشخصات بیمار اطلاعاتی درمورد بیماری­های كودك گرفته می­شود، همچنین اطلاعاتی در زمینه علائم دیسفاژی و زمان شروع آنها، مثلاً وجود درد در حین بلع، وجود آسپیراسیون، وضعیت سرفه و گلو صاف كردن بیمار، كیفیت آواسازی بیمار، مدت زمان لازم برای بلع حلقی، وضعیت جویدن، نوع ماده غذایی مصرفی بیمار باید گرفته شود، علاوه بر این­ها قدرت رفلكس Gag ، تغییرات وزن بیمار، داروهای مصرفی رانیز باید در نظر گرفت.

در ارزیابی بیمار همچنین می­بایست وضعیت فیزیكی بیمار مانند كنترل تنه، سر و گردن و معاینه اعصاب مغزی و دامنه حركات و قدرت و عملكرد عضلات دخیل در بلع و رفلكس های دهانی، معاینه و بررسی شود. همینطور وضعیت لثه و دندان­های بیمار و بهداشت دهان را نباید از نظر دور داشت.

بررسی وجود یا عدم وجود آسپیراسیون شاید مهم­ترین و حیاتی­ترین كار در ارزیابی بیماران مبتلا به دیسفاژی باشد. یكی از دقیق­ترین روش­ها جهت بررسی این وضعیت انجام عمل بلع باریوم در اتاق رادیولوژی، معاینه از طریق فلوروسكوپی می­باشد.

در هنگام ارزیابی باید به جنبه­های روحی – روانی بیمار نیز توجه كرد.

آسیب شناس گفتار و زبان آموزش دیده می­تواند ارزیابی كاملی از تغذیه و بلع انجام دهد و برنامه درمانی مناسب و مطلوبی را طرح ریزی نماید.

نقش آسیب شناس گفتار و زبان در ارزیابی دیسفاژی:

۱. گرفتن یك تاریخچه دقیق از وضعیت­های پزشكی و علائم اختلال

۲. مشاهده توانایی و حركت عضلات مرتبط با بلع و ارزیابی آن­ها

۳. مشاهده وضعیت، رفتار و حركات دهان در حین خوردن و آشامیدن

۴. ارزیابی بلع به كمك آزمون­های اختصاصی

درمان:

از آنجائیكه دیسفاژی تقریباَ تمامی ابعاد سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار می­دهد بنا براین تیم درمانی شامل پزشك عمومی، متخصص گوش و حلق و بینی ، آسیب شناس گفتار و زبان ، متخصص گوارش، متخصص مغز و اعصاب، رادیولوژیست، متخصص تغذیه، روانپزشك ، متخصص ریه و سیستم تنفس، دندانپزشك و جراح عمومی است.

درمان اختلال بلع را می توان در ۳ مقوله­ی درمان رفتاری(كه توسط گفتار درمانگر انجام می شود)، دارویی و جراحی طبقه بندی كرد. بنابراین درمان دیسفاژی گاهی با روش­های گفتاردرمانی و گاه از طریق جراحی و یا دارو انجام می­شود. گاهی نیز به تركیبی از سه روش نیاز است.

بلع در نوزادان یک عمل فیزیولژیک است که خود­به­خود انجام می­شود و نیاز به یادگیری ندارد، بنابراین اگر دستگاه تغذیه­ای نوزاد مشکلی نداشته باشد، اختلال بلع با کمترین دخالت درمانی و با تحریک صحیح، به جریان طبیعی بلع هدایت خواهد شد. رفع مشکل بلع در نوزادی علاوه بر اینکه مشکلات تغذیه کودک را در آن هنگام مرتفع می­کند، احتمالا نقش موثری در تکامل حسی دستگاه گفتار و پیشگیری از بروز اختلال گفتار در آینده خواهد داشت.

هدف از نگارش این مقاله آگاهی دادن به جامعه و ایجاد حساسیت و دقت در مورد بلع و اختلالات احتمالی آن بود. بدیهی است که در این مختصر نمی­توان تمام جوانب را شرح داد، لذا در صورتی که در این زمینه پرسشی دارید، برای تماس با ما درنگ نکنید.

درمانگران گفتاردرمانی تاک به دلیل نوع مشکلاتی که مراجعین داشته اند یعنی از کودکان فلج مغزی تا کودکان طیف اوتیسم که دارای بی کفایتی حسی حرکتی در ناحیه دهانی چهره ای هستند همیشه بر مشکلات حسی حرکتی ناحیه دهانی صورتی متمرکز بوده اند و درمانگران مرکز از این حیث دارای تجربه ذی قیمت می باشند. گفتاردرمانی بلع و درمان اختلالات بلع از محورهای اساسی درمان در این مرکز می باشد. شما می توانید با تعیین وقت قبلی به صورت تلفنی از درمان مشکل بلع چه در کودکان و چه بزرگسالان سکته مغزی اطلاع کسب کنید.