تمرین های کاربردی گفتار درمانی در منزل

تحریکات حسی-حرکتی برای آبریزش (بهبود کنترل دهانی-چهره ای)

از آنجاییکه حسهای سطحی در حرکات پیش نیاز گفتار و هم در خود گفتار موثر هستند و پیام های حسی مسوول ایجاد و حفظ فعالیتهایی نظیر مکیدن، جویدن و بلعیدن هستند، اختلال در این حسها باعث از بین رفتن مهارتهای تولیدی می شوند و بدنبال خود موجب بروز اختلالات حسی در کودکان فلج مغزی و دیگر کودکان می شوند.

بنابراین توجه به این حسها و ارزیابی و معاینه دقیق آنها در اندام های گفتاری حایز اهمیت است و باعث پیشرفت روند درمانی می شوند. گیرنده های موجود در عضلات اطلاعات گوناگونی را به سیستم عصبی مرکزی انتقال می دهند. سیستم عصبی مرکزی این اطلاعات را برای هماهنگی حرکتی و کنترل آن به کار می گیرد. یکی از مهمترین این حواس، حواس پیکری می باشد. حس های پیکری، حس های پوست (لمس، فشار، درد، خارش، ارتعاش و غلغلک) و حس های بدن (وضعیت مفاصل، طول و تون عضله) را شامل می شود. این حس، گیرنده های مختلف و گسترده ای دارد.

گفتار تنها توسط حرکت ساختمان های فیزیکی تولید نمی شود، پیام های حسی مسوول ایجاد و حفظ فعالیت های نباتی پیش نیاز گفتار، مکیدن، جویدن و بلع می باشد. زبان و لبها نسبت به حس لمس، حرارت و فشار خیلی حساس می باشند تا از جذب مواد نامناسب جلوگیری به عمل آورند. پیام های حسی به نوک زبان اطلاع می دهد که مواد غذایی را برای جویدن کجا قرار دهد. اختلال عصبی حرکتی که عادات اولیه غذا خوردن را تغییر می دهد می تواند باعث اختلال در تجارب حسی شده که باعث نقص در تکامل حسی-حرکتی اولیه می شود. بعنوان مثال مشکلات مربوط به جویدن و بلعیدن کودک مبتلا به فلج مغزی باعث می شود غذای نرم و مایع در ناحیه دهان باقی بماند و به طرف پایین حرکت نکند که این مسئله مانع از رشد طبیعی حس ها می گردد. به همین دلیل در ادامه مطالبی را برای تحریک حسی-حرکتی در اختیار والدین گرامی قرار می دهم.

تاثیر رفتارهای والدین بر رشد مغز

لرزش و ارتعاش: هدف از ارتعاش افزایش درون داد حس عمقی می باشد سیستم حس عمقی متشکل از گیرنده های عصبی می باشد که در عضلات, مفاصل و لیگامانهای اطراف مفاصل قرار دارند. این گیرنده ها کشش و تنش را حس می کنند و اطلاعات حاصل از آن را جهت پردازش به مغز می فرستند. سپس مغز با توجه به اطلاعات دریافتی سیگنالهایی را به عضلات جهت انقباظ یا ریلکس شدن برای ایجاد حرکت دلخواه ارسال می نماید

شیوه اجرا : برای این منظور آسیب شناس گفتار و زبان، زمان های مشخص (کمتر از یک دقیقه) و عضلات مشخصی را برای تحریک در منزل مشخص می کند. عضلاتی مانند: عضلات جونده یا عضله حلقوی دور لب که برای کنترل آبریزش موثر می باشد. برای ایجاد ارتعاش می توان از ویبراتور های جیبی بر روی صورت استفاده کرد.

سرد کردن :

به کار بردن یخ مستقیما بر روی عضله هدف ، تون عضلانی را بهبود بخشیده و باعث افزایش آگاهی حسی می شود. طریقه ی اجرای سرد کردن روی صورت :

۱- فشار ثابت و یکنواخت را در جهت حرکت عضله به آن وارد کنید.

۲- ابتدا نواحی خارج دهان و بعد نواحی داخل دهان را سرد کنید

بسته به میزان تحمل فرد و اثر بخشی این روش، یخ برای مدت ۳ تا ۱۰ ثانیه استفاده می شود. هنگام استفاده از روش سرد کردن باید موارد زیر را مد نظر قرار داد :

۱-سرد کردن در بعضی موارد مثل افراد صرعی که منجر به حملات شود یا در افرادی که منجر به اسپاستیسیتی شود مضر است .

۲-سرد کردن در افرادی که بیش حساس هستند سبب ایجاد ناراحتی می شود .

۳-مکیدن یخ برای افراد مبتلا به تانگ تراست شدید توصیه نمی شود.

برس کشیدن ( مسواک زدن ) :

برس کشیدن یکی دیگر از روش های مفید برای بهبود آهنگ و تنش عضلانی و افزایش آگاهی حسی است. در برخی کودکان مانند کودکان اوتیستیک تنوع دادن به این تحریکات حسی مفید است مثلا سطوح سختی تحریکر تغییر دهیم. برای این منظور می توان از سمباده نرم، موکت، پنبه، نمد، گاز و غیره بر اساس ویژگی های کودک استفاده کرد. بدیهی است شکل این تحریک باید توسط درمانگران کودک تعیین گردد. 

روش اجرای برس کشیدن : شکل این تحریک می تواند شبیه تحریک سرد کردن باشد با این تفاوت که میزان و شدت تحریک بیشتری می توان اعمال کرد و ملاحظات کمتری وجود دارد. عضله گونه، جونده و دور لبی یکی از مهمترین عضلات صورتی برای تحریک می باشند. این برس کشیدن را در داخل دهان و روی زبان و سقف دهان نیز می توان انجام داد با این تفاوت که باید از وسایل و مسواک های مخصوص استفاده کرد و برای پرهیز از آسیب به ساختار های دهانی دقت بیشتری به خرج داد.

 هنگام اجرای روش برس کشیدن باید موارد زیر را مد نظر قرار داد :

۱-برس کشیدن را ابتدا از ناحیه صورت شروع و بعد  به سمت دهان ادامه داده و در نهایت داخل دهان را برس می کشیم .

۲-عضله گیجگاهی را تحریک نکنید زیرا باعث انقباض فک می شود.

تمرینات عملکردی:

نگه داشتن اشیا با لبها مانند نگه داشتن ابسلانگ، کاغذ و ...

مکیدن مایعات با نی (میزان غلظت این مایعات بسته به نیاز کودک توسط درمانگران تعیین می شود)

تمیز کردن دور لبها با زبان (مثلا کمی شکلات مایع به بالای لبهای کودک بزنید و از او بخواهید تا آن را تمیز کند.)

لیس زدن و تمیز کردن سطوح مختلف

استفاده از ماسک های چهره ای با راهنمایی آسیب شناس گفتار و زبان

نگه داشتن زبان به بیرون با گاز استریل

علیرضا ساعی